Thiên nhược hữu tình - Nếu trời xanh có tình

Tháng tám, năm Thanh Long nguyên niên đời Ngụy Minh Đế, vua hạ chiếu sai các quan trong cung dùng xe về phía tây, đem tượng tiên nhân cầm mâm vàng hứng sương của Hán Vũ Đế, về đặt trước cung điện, các cung quan làm gãy mâm, khi xe chuẩn bị kéo đi, tượng tiên nhân bỗng nhiên ngậm ngùi nhỏ lệ. Cháu trong hoàng tộc nhà Đường là Lý Trường Cát bèn làm bài thơ về pho tượng tiên nhân bằng đồng rời cung Hán.

Hán Vũ Đế là vị vua hùng tài đại lược, có công trùng hưng Hán thất, đưa Trung Quốc đến buổi hoàng kim. Thuở sinh tiền, do ngạo khí kiêu hùng của bậc đế vương, muốn mình sánh ngang cùng trời đất nên Hán Vũ Đế cho dựng một tượng tiên nhân bằng đồng, hai tay bưng một mâm vàng hứng sương khuya từ mặt trăng rơi xuống để luyện thuốc trường sinh bất lão. Khi Vũ đế qua đời, người ta vẫn hằng đêm nghe tiếng ngựa hý ở nấm mộ của ông ở Mậu Lăng, sáng ra không còn dấu vết. Đến năm Thanh Long thứ nhất (233), Nguỵ Minh Đế Tào Toàn (người kế nghiệp Tào Phi) hạ chiếu cho người kéo tượng đồng về đặt trước cung điện mình. Khi quân kéo tượng đi bỗng nhiên pho tượng ngậm ngùi nhỏ lệ. Lý Hạ cảm thán làm bài này.

Sách Liệu hoa châu nhàn lục 蓼花洲閒錄 chép rằng câu “Thiên nhược hữu tình thiên diệc lão” trong bài này được coi là thần cú, không ai đối được. Tới đời Tống, Thạch Diên Niên 石延年 (994-1041, tự Mạn Khanh 曼卿) mới đối bằng câu “Nguyệt như vô hận nguyệt thường viên” 月如無恨月常圓 (Trăng nếu không hận thì trăng thường tròn)

 Nguyên văn: Kim đồng tiên nhân từ Hán ca tịnh tự 金銅仙人辭漢歌並序

金銅仙人辭漢歌並序

茂陵劉郎秋風客，
夜聞馬嘶曉無跡。
畫欄桂樹懸秋香，
三十六宮土花碧。
魏官牽車指千里，
東關酸風射眸子。
空將漢月出宮門，
憶君清淚如鉛水。
衰蘭送客咸陽道，
天若有情天亦老。
攜盤獨出月荒涼，
渭城已遠波聲小。

 

Kim đồng tiên nhân từ Hán ca tịnh tự

Mậu Lăng Lưu lang thu phong khách,
Dạ văn mã tê hiểu vô tích.
Hoạ lan quế thụ huyền thu hương,
Tam thập lục cung thổ hoa bích.
Nguỵ quan khiên xa chỉ thiên lý,
Đông quan toan phong tạ mâu tỷ (tử).
Không tương Hán nguyệt xuất cung môn,
Ức quân thanh lệ như duyên thuỷ.
Suy lan tống khách Hàm Dương đạo,
Thiên nhược hữu tình thiên diệc lão.
Huề bàn độc xuất nguyệt hoang lương,
Vị thành dĩ viễn thanh ba tiểu. 

Dịch nghĩa

Khách trong gió thu là Hán Vũ Đế nơi Mậu Lăng
Đêm đêm nghe tiếng ngựa hí quanh nấm mộ, sáng ra không thấy còn dấu vết nào nữa.
Hương mủa thu còn phảng phất nơi lan can có nhiều hình vẽ và trên cây quế
Ba mươi sáu cung đất đều phủ rêu xanh
Nguỵ quan kéo xe, đưa tay chỉ ngoài ngàn dặm
Nơi cửa Đông, ngọn gió đắng cay ngậm ngùi chia tay cùng ánh mắt
Khi sắp cùng vần trăng cung Hán khi rởi khỏi cửa cung
Tượng đồng nhớ vua, giọt lệ trong nhỏ xuống ướt đền như nước chảy
Trên đường Hàm Dương khóm lan gầy tiễn khách
Nếu trời có tình thì ắt cũng phải già đi (vì thương xót cuộc chia ly)
Tượng đồng ôm mâm vàng đi lẻ loi một mình dưới ánh trăng hoang lương
Vị thành đã xa rồi, tiếng sóng vỗ nghe nhỏ dần

Chú thích

Hán Vũ Đế (chữ Hán: 漢武帝; 31 tháng 7, 156 TCN - 29 tháng 3, 87 TCN), hay được phiên thành Hán Võ Đế, tên thật Lưu Triệt (劉徹), là vị hoàng đế thứ bảy của nhà Hán trong lịch sử Trung Quốc.

Ngụy Minh Đế (chữ Hán: 曹魏明帝; 204 - 22 tháng 1, 239), tên thật Tào Duệ (tiếng Trung: 曹叡; bính âm: Cáo Rùi), tự Nguyên Trọng (元仲), là vị Hoàng đế thứ hai của triều Tào Ngụy trong lịch sử Trung Quốc. Ông trị vì từ năm 226 đến 239, tổng 13 năm. Ngụy Minh Đế có 4 niên hiệu, trong đó có niên hiệu Thanh Long (233 - 236).

Lý Hạ (chữ Hán: 李贺; 790/791 – 816/817) là một nhà thơ sống vào thời Trung Đường. Ông có tên tự là Trường Cát, còn có các biệt hiệu Thi Quỷ và Quỷ Tài. Tên tự của Lý Hạ là Trường Cát, đôi khi ông còn được gọi với cái tên ghép từ họ và tên tự là Lý Trường Cát.Người đời cũng mệnh danh ông là Quỷ Tài (鬼才), với lối làm thơ đối lập[g] với Thiên Tài (天才) Lý Bạch và Nhân Tài (人才) Bạch Cư Dị. Biệt hiệu này do học giả thời nhà Tống Tiền Dị (錢易) đặt cho Lý Hạ trong tác phẩm Nam bộ tân thư (南部新書).Vị thi sĩ cũng được mệnh danh là "Thi Quỷ" (詩鬼), trong khi Lý Bạch được gọi là "Thi Tiên" (詩仙) còn Đỗ Phủ là "Thi Thánh" (詩聖).

Thạch Diên Niên 石延年 (994-1041) tự Man Khanh 曼卿, người Tống Thành (nay là Thương Châu, Hà Nam) đời Bắc Tống. Ông là người có khí tiết, tính tình thoải mái, mấy lần thi tiến sĩ không đậu