Sở kiến hành

Nguyên tác

所見行

有婦攜三兒
相將坐道旁
小者在懷中
大者持竹筐

筐中何所盛
藜藿雜枇糠
日晏不得食
衣裙何框禳

見人不仰視
淚流襟浪浪
群兒且喜笑
不知母心傷

母心傷如何
歲饑流異鄉
異鄉稍豐熟
米價不甚昂

不惜棄鄉土
苟圖救生方
一人竭傭力
不充四口糧

沿街日乞食
此計安可長
眼下委溝壑
血肉飼豺狼

母死不足恤
撫兒增斷腸
奇痛在心頭
天日皆為黃

陰風飄然至
行人亦悽惶
昨宵西河驛
供具何張黃

鹿筋雜魚翅
滿棹陳豬羊
長官不下箸
小們只略嘗

撥棄無顧惜
鄰狗厭膏粱
不知官道上
有此窮兒娘

誰人寫此圖
持以奉君王

Phiên âm Hán - Việt

Sở kiến hành

Hữu phụ hề tam nhi
Tương tương toạ đạo bàng
Tiểu giả tại hoài trung
Đại giả trì khúc khuông.

Khuông trung hà sở thịnh?
Lê hoắc tạp nhi khang
Nhật án bất đắc thực
Y quần hà khuông nhương!

Kiến nhân bất ngưỡng thị
Lệ lưu khâm lang lang
Quần nhi hả hỉ tiếu
Bất tri mẫu tâm thương.

Mẫu tâm thương như hà?
Tuế cơ lưu dị hương
Dị hương sảo phong thục
Mễ giá bất thậm ngang.

Bất tích khí hương thổ
Cẩu đồ cứu sinh phương
Nhất nhân kiệt dung lực
Bất sung tứ khẩu lương.

Duyên nhai nhật khuất thực
Thử kế an khả trường
Nhãn hạ uỷ câu hác
Huyết nhục tự sài lang.

Mẫu tử bất túc tuất
Phủ nhi tăng đoạn trường
Kì thống tại tâm đầu
Thiên nhật giai vị hoàng.

Âm phong phiêu nhiên chí
Hành nhân diệc thê hoàng
Tạc tiêu Tây Hà dịch
Cung cụ hà trương hoàng!

Lộc cân tạp ngư xí
Mãn trác trần trư dương
Trưởng quan bất hạ trợ
Tiểu môn chỉ lược thường.

Bát khi vô cố tích
Lân cẩu yếm cao lương
Bất tri quan đạo thượng
Hữu thử cùng nhi nương.

Thuỳ nhân thử tá đồ
Trì dĩ phụng quân vương.

Dịch thơ

Những điều trông thấy

Một mẹ cùng ba con
Lê la trên đường nọ
Đứa bé ôm trong lòng
Đứa lớn tay mang giỏ.

Trong giỏ đựng những gì?
Mớ rau lẫn tấm cám
Nửa ngày bụng vẫn không
Quần áo vẻ co rúm.

Gặp người chẳng dám nhìn
Lệ sa vạt áo ướt
Mấy con vẫn cười đùa
Biết đâu lòng mẹ xót.

Lòng mẹ xót vì sao?
Đói kém phải xiêu bạt
Nơi đây mùa khá hơn
Giá gạo không quá đắt.

Quản chi bước lưu li
Miễn sống qua thời đói
Nhưng một người làm thuê
Nuôi bốn miệng sao nổi!

Lần phố xin miếng ăn
Cách ấy đâu được mãi!
Chết lăn rãnh đến nơi
Thịt da béo cầy sói.

Mẹ chết có tiếc gì
Thương đàn con vô tội
Nỗi đau như xé lòng
Trời cao có thấu nỗi?

Gió lạnh bỗng đâu về
Khách đi đường rầu rĩ
Đêm qua trạm Tây Hà
Mâm cỗ sang vô kể?

Vây cá hầm gân hươu
Lợn dê ngâm đầy ngút
Quan lớn không gắp qua
Các thầy chỉ niếm chút.

Thức ăn thừa đổ đi
Quanh xóm no đàn chó
Biết đâu bên đường quan
Có mẹ con đói khổ.

Ai vẽ bức tranh này
Dâng lên nhà vua rõ.

(Nguyễn Hữu Bổng dịch)

Nội dung Sở kiến hành được Trương Chính tóm lược như sau:

Sở Kiến hành là cảnh một mẹ dắt ba con đi ăn xin, mẹ con này chắc rồi cũng sẽ bỏ thây nơi ngòi rãnh, làm mồi cho lang sói. Thương người mẹ, nhưng thương nhất là ba đứa con, "nỗi lòng đau đớn lạ thường, trông lên mặt trời như vì người mà vàng úa". Nhà thơ lại nghĩ đến hôm qua ở trạm Tây Hà, người ta cung đón cho đoàn mình nào là gân hươu, vây cá, thịt lợn, thịt dê đầy mâm cỗ. Các quan lớn không chọc đũa vào đã đành, mà kẻ tùy tùng cũng chỉ nếm qua, rồi đổ cho chó nhà hàng xóm, mà chó cũng chán chê không thèm ăn. Chẳng ai nghĩ đến cảnh bốn mẹ con nhà kia cùng cực đến thế.

Và ông còn nói thêm:

Bài này có câu kết rất có ý nghĩa. Rõ ràng Nguyễn Du mong muốn nhà vua thấy cái kết quả cụ thể cái chính sách trị dân của mình. Tất nhiên, những cảnh đó không phải chỉ ở bên Trung Quốc mới có...