"Dư dục vô ngôn!"

子曰：予欲無言！
子貢曰：子如不言，則小子何述焉？
子曰：天何言哉？四時行焉，百物生焉，天何言 哉？
Tử viết: “Dư dục vô ngôn.”
Tử Cống viết: “Tử như bất ngôn, tắc tiểu tử hà thuật yên?”
Tử viết: “Thiên hà ngôn tai? Tứ thời hành yên; bách vật sinh yên, thiên hà ngôn tai?”

Dịch nghĩa:

Đức Khổng Tử nói: “Ta muốn không nói nữa.”
Tử Cống thưa: “Thầy mà không nói thì con noi theo làm sao?”
Đức Khổng Tử nói: “Trời có nói đâu? Bốn mùa vận hành; trăm vật sinh sôi, trời có nói đâu?”

Diễn giải:

Tự cổ tới nay, quan hệ giữa thầy trò như quan hệ giữa cha mẹ và con cái, thầy là chuẩn mực để học trò noi theo. Tương truyền Khổng Tử có ba ngàn học trò, nổi danh trong số đó có 77 người chia thành bốn khoa: Đức hạnh, văn học, ngôn ngữ, chính trị. Tử Cống là một học trò giỏi về ngôn ngữ, ông từng bốn lần giao thiệp với người Ngô, một lần với người Tề đều chu toàn sứ mệnh. Ông muốn nghe Khổng Tử giảng giải để học tập nhưng Khổng Tử lại không muốn giảng thuyết và bảo trời không nói gì mà bốn mùa vận chuyển, muôn vật sinh sôi. Điều này có nghĩa là gì?
Kỳ thực đạo lý rất giản đơn, Khổng Tử chẳng qua chỉ muốn cho học trò của mình hiểu rằng: ''Thiên lý tất nhiên khó nói nhưng bất tất phải nói, nhân sự có thể nói nhưng bất tất phải nói''. Người học thường lạc lối trong học vấn, ít có sáng kiến và sự vận dụng linh hoạt nên “có sách không bằng không có sách”; bởi vậy học vấn quan yếu tại tự mình lãnh hội, không đợi người dẫn dắt. Đó mới là học vấn chân thực. Vũ trụ bao la là văn chương, ngửa lên cúi xuống đều là học hỏi.