Tao khang chi thê

Dịch nghĩa

Người vợ ăn cám và bã rượu với mình; người vợ lấy mình từ lúc nghèo hèn.

Có câu:

Bần tiện chi giao bất khả vong,
TAO KHANG chi thê bất khả hạ đường.
貧 賤 之 交 不 可 亡，
槽 糠 之 妻 不 可 下 堂。
Bạn bè kết nghĩa lúc nghèo hèn thì chẳng nên quên.
Người vợ từng ‘ăn cám ăn tấm’ với mình thì không thể bỏ được.
*****
ĐIỂN:
時帝姊湖陽公主新寡，帝與共論朝臣，微觀其意。
主曰：「宋公威容德器，群臣莫及。」
帝曰：「方且圖之。」
後弘被引見，帝令主坐屏風後，因謂弘曰：「諺言貴易交，富易妻，人情乎？」
弘曰：「臣聞貧賤之知不可忘，糟糠之妻不下堂。」
帝顧謂主曰：「事不諧矣。」
《後漢書 • 宋弘傳》
**

Phiên âm

Thì đế tỷ Hồ Dương công chủ tân quả, đế dữ cộng luận triều thần, vy quan kỳ ý.
Chủ viết: “Tống công uy dung đức khí, quần thần mạc cập."
Đế viết: “phương thả đồ chi."
Hậu Hoằng bị dẫn kiến, đế lệnh chủ toạ bình phong hậu, nhân vị Hoằng viết:
“ngạn ngôn quý dị giao, phú dị thê, nhân tình hồ?"
Hoằng viết: “thần văn bần tiện chi tri bất khả vong, tao khang chi thê bất hạ đường." Đế cố vị chủ viết: “sự bất hài hỹ."
~ Hậu Hán thư - Tống Hoằng truyện.
**

Dịch

Lúc chị của vua là công chúa Hồ Dương vừa mới goá chồng, vua cùng công chúa bàn luận về các quan đại thần triều đình, nhân đó mà quan sát ý tứ [để giúp chị tìm một đức lang quân vừa ý.]
Công chúa nói: “Tống công là người oai phong với dáng vẻ tôn nghiêm khiến cho người ta phải kính phục, ông ấy có phẩm đức cao đẹp lại là một nhân tài, với ông ta thì khó có đại thần nào theo kịp.”
Vua nói: “Đợi thêm ít thời gian nữa để ta dò ý ông ấy.”
Mấy hôm sau đó, vua cho triệu kiến Tống Hoằng, vua bảo công chúa ngồi nắp phía sau bình phong [để nghe cuộc nói chuyện.] Theo đó vua hỏi Hoằng:
“Ngạn ngữ có nói giàu đổi bạn, sang đổi vợ. Việc ấy có phải là thường tình của con người chăng?”
Tống Hoằng đáp: “Thần nghe nói bạn bè kết giao lúc nghèo hèn thì chẳng nên quên. Người vợ từng ăn cám ăn tấm với mình (cùng chịu cảnh nghèo hèn) thì không thể bỏ được.”
Vua ngoảnh về hướng công chúa mà rằng: “Sự việc không ổn rồi!”
——

CHÚ

+ Vua: tức Quang Vũ Đế 光武帝 nhà Đông Hán.
+ Chủ: Công chúa
+ Tao khang:  (1) Thức ăn thô xấu, kham khổ. (2) Chỉ người vợ từ thuở hàn vi. Vì thế  nên vợ cả gọi là ‘tao khang chi thê.’
+ Đường: Gian nhà chính (ở giữa), nhà lớn; chỗ quan trọng, trang nghêm trong nhà. Hạ: Coi thường, khinh thị. Hạ Đường: coi thường chỗ (chuyện) quan trọng, ghét bỏ, ruồng bỏ.