Tản mạn về cờ tướng

Từ nhỏ, mình hay phim TVB, biết được nhiều câu thành ngữ, điển tích qua những bộ phim. Qua phim Hán Sở kiêu hùng (楚漢驕雄 – The Conqueror’s Story 2006) thì mình biết thêm thành ngữ Sở Hà Hán Giới.

Lịch sử cờ tướng

Cờ tướng và cờ vua thực ra có chung một tổ tiên: Saturanga – trò chơi cổ của người Ấn Độ. Khi Saturanga truyền về phía Tây,  Saturaga đã phát triển thành cờ vua. Khi đi về phía Đông, người Trung Quốc đã cải biến, và trở thành cờ tướng.

Cờ vua và cờ tướng

 

Saturanga hay Chaturanga (chữ Phạn: चतुरङ्ग caturaṅga) 

 

Những thay đổi trong cờ tướng

Từ "ô" sang "lộ"

Khác với cờ vua dùng ô vuông, cờ tướng đi quân theo đường ngang – đường dọc tạo thành 81 giao điểm. Bạn sẽ thấy bàn cờ tướng vô cùng rộng rãi hơn bàn cờ vua.

Hà giới

Một khoảng trống nằm giữa bàn cờ tượng trưng cho dòng sông Hồng Câu, nơi Lưu Bang và Hạng Vũ từng chia thiên hạ

“Cửu cung”

Tướng chỉ được đi trong 9 giao điểm ở giữa sân nhà – nơi gọi là Cửu Cung

Chữ viết thay hình dạng

Không dùng hình quân như cờ vua, cờ tướng dùng chữ Hán để phân biệt quân. Đây là một cải tiến giúp dễ dàng phát triển, phổ biến – nhưng cũng là rào cản cho những người không biết tiếng Hán.

Sự xuất hiện muộn của quân Pháo

Ban đầu cờ tướng không có quân Pháo, mãi đến thời Đường, Pháo mới được đưa vào, làm thay đổi hoàn toàn thế trận và độ hấp dẫn của trò chơi. 

Danh sách các quân cờ

Tướng / Soái : 帥 (Soái) -將 (Tướng): Theo truyền thống, bên Đỏ (thường là bên đi trước) tượng trưng cho phe "chính thống" hoặc "thiên tử", nên dùng chữ "Soái" (nguyên soái, chỉ huy tối cao).

Sĩ: 仕  士: đi chéo trong Cửu cung.

Tượng / Tướng:  相    象:Đi chéo 2 ô. Không được qua sông.

Mã : 馬- 傌    Đi theo hình chữ L. Biến thể 傌 thêm bộ Nhân để dễ phân biệt.

Xe:  車- 俥:   Đi ngang, dọc tự do. Biến thể 俥 (chữ có bộ Nhân 亻).

Pháo: 炮    砲:  Nhảy qua một quân để ăn quân đối phương.

Tốt:    兵    卒 : Đi từng bước. Sau khi qua sông có thể đi ngang. 

"Sở Hà Hán Giới"

Cụm từ "Sở Hà Hán Giới" (楚河汉界 - Jyutping: co2 ho4 hon3 gaai3) xuất phát từ cuộc chiến tranh khốc liệt giữa hai thế lực hùng mạnh sau khi nhà Tần sụp đổ: Tây Sở Bá Vương Hạng Vũ (西楚霸王 - sai1 co2 baa3 wong4) và Hán Vương Lưu Bang (汉王 - Jyutping: hon3 wong4).

Vào năm 203 TCN, nhằm chấm dứt tình trạng giằng co, hai bên đã ký một hiệp ước đình chiến tại Hồng Câu (鴻溝) – một con kênh đào cổ ở tỉnh Hà Nam ngày nay. Hồng Câu trở thành ranh giới phân chia quyền lực: phía Tây thuộc về Hán (汉 - hon3) của Lưu Bang, và phía Đông thuộc về nước Sở (楚 - co2) của Hạng Vũ. Khu vực này có địa thế hiểm yếu, phía Bắc giáp Hoàng Hà, phía Tây là núi Mang Sơn, phía Đông là đồng bằng, và phía Nam tiếp giáp Tung Sơn.

"Sông Gianh" Việt Nam

Từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 18, dòng sông Gianh ( nay thuộc tỉnh Quảng Bình) đã trở thành ranh giới tự nhiên chia cắt Đàng Ngoài ( do Chúa Trịnh cai quản) và Đàng Trong ( do Chúa Nguyễn cai quản). Giống như "Sở Hà Hán Giới", sông Gianh là một biểu tượng của sự phân chia quyền lực và chiến tranh kéo dài.

Lưu Bang và Hạng Vũ là anh em kết nghĩa, còn chúa Nguyễn Hoàng là em rể của chúa Trịnh Kiểm. Hai bên cũng bất phân thắng bại và lấy sông Gianh làm biên giới phân chia 2 đàng.

Tham khảo

Điều bất ngờ ít ai biết về xuất xứ của môn cờ tướng 

Cách chơi cờ tướng: Hướng dẫn chi tiết cho người mới và một số mẹo để nâng cao trình độ