Đại danh y Chu Đan Khê (朱震亨)

Chu Chấn Hanh (朱震亨, 1281–1358), tự Ngạn Tu (彥修), người Vụ Châu, Nghĩa Ô (nay thuộc Chiết Giang, Trung Quốc). Ông sống bên suối Đan Khê, nên còn được gọi là Chu Đan Khê, Đan Khê ông hay Đan Khê tiên sinh. Hoạt động chủ yếu ở Giang Nam, ông được xem là “Nam y”, đối lập với Bắc y của Lý Đông Viên.

Chu Đan Khê được xếp cùng Lưu Hoàn Tố, Trương Tòng Chính và Lý Đông Viên vào nhóm Kim – Nguyên tứ đại y gia, đồng thời là người sáng lập phái Dưỡng âm.

Tuổi trẻ và bước ngoặt

Từ nhỏ ông đã thông minh, ham học, ghi chép nhiều. Năm 36 tuổi, ông theo học lý học với Hứa Khiêm (đệ tử của Chu Hy) tại Bát Hoa Sơn và đạt trình độ uyên bác. Khi Hứa Khiêm bệnh nặng, khuyên ông theo nghề y; kết hợp với kỷ niệm mẹ ông qua đời do gặp thầy thuốc yếu, Chu Đan Khê quyết định từ bỏ sách lý học, dốc lòng nghiên cứu y thuật để cứu đời.

Tầm sư học đạo

Sau nhiều năm tìm thầy, ông gặp danh y La Tri Đễ—học trò của Lưu Hoàn Tố. La Tri Đễ ban đầu lạnh nhạt và từ chối nhiều lần; Chu Đan Khê vẫn kiên trì đứng ngoài cửa suốt nhiều tháng. Sự nhẫn nại ấy khiến La Tri Đễ cảm động và nhận ông làm đệ tử duy nhất khi ông 44 tuổi.

Dưới sự chỉ dạy của La Tri Đễ, Chu Đan Khê lĩnh hội tinh hoa của Lưu Hoàn Tố và các y gia khác, nâng cao kỹ năng lâm sàng và lý luận; sau này ông chữa khỏi cho thầy cũ Hứa Khiêm, tiếng tăm lan rộng.

Bối cảnh lịch sử và sự hình thành học thuyết

Cuối triều Nguyên, chiến tranh kéo dài, thuế khóa nặng, dân chúng suy dinh dưỡng và dễ bị “tổn âm”. Khí hậu Giang Nam nóng ẩm khiến bệnh thấp nhiệt phổ biến. Lúc đó y giới ưa dùng thuốc cay nóng (tân táo), dễ làm bệnh nặng hơn.

Để khắc phục, Chu Đan Khê đề xuất dùng các phương pháp thanh – nhu – tư – dưỡng và luận điểm nổi tiếng:

“Dương thường hữu dư, âm thường bất túc” — Dương thường thừa, âm thường thiếu.

Từ đó hình thành phái Dưỡng âm, nhấn mạnh bổ sung và duy trì âm để chữa bệnh trong bối cảnh dân chúng suy yếu.

Tư tưởng y học

Chu Đan Khê chú trọng biện chứng theo bốn yếu tố chính:

• Khí (氣)
• Huyết (血)
• Đàm (痰)
• Uất (鬱) — yếu tố tinh thần, cảm xúc

Ông sáng chế và hoàn thiện nhiều phương thuốc như Đại bổ âm hoàn, Việt cúc, Bảo hòa hoàn, và luôn nhấn mạnh mối liên hệ giữa tình chí và bệnh trạng.

Tác phẩm & di sản

Ông biên soạn nhiều sách y học để truyền dạy hậu thế, tiêu biểu gồm:

• Cách trí dư luận (格致餘論)
• Cục phương phát huy (局方發揮)
• Kim quỹ câu huyền (金匱鉤玄)
• Bản thảo diễn nghĩa bổ di (本草衍義補遺)

Tác phẩm tâm huyết Đan Khê tâm pháp (丹溪心法) do ông khởi soạn, sau được các đệ tử chân truyền (như Triệu Chấn Đạo, Triệu Dĩ Đức, Vương Lý, Đới Nguyên Lễ) thu thập, chỉnh lý và hoàn thiện.

Ảnh hưởng

Học thuyết Dưỡng âm và các đóng góp lâm sàng của Chu Đan Khê đã:

• Mở rộng hiểu biết về nguyên nhân và cơ chế bệnh trong y học Trung Hoa;
• Phát triển phương pháp lập phương và sử dụng thuốc phù hợp với bối cảnh dân chúng suy yếu;
• Được đánh giá cao trong nước và có ảnh hưởng tới cộng đồng y học nước ngoài;
• Được xem là một trong những nhân vật mốc của y học thời Kim–Nguyên.